Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, tự phê bình và phê bình là cơ sở để xây dựng khối đoàn kết thống nhất trong Đảng, là quy luật phát triển của Đảng. Tự phê bình là tự đánh giá những mạnh, yếu của bản thân làm cơ sở cho người khác đóng góp tham gia ý kiến giúp sửa chữa khuyết điểm, phát huy ưu điểm. Phê bình là việc tham gia góp ý kiến với người khác, nêu rõ ưu điểm, khuyết điểm và cách thức sửa chữa để tiến bộ mãi. Do đó theo Bác, "Một Đảng mà giấu giếm khuyết điểm của mình là một Đảng hỏng. Một Đảng có gan thừa nhận khuyết điểm của mình, vạch rõ những cái đó, vì đâu mà có khuyết điểm, xét rõ hoàn cảnh sinh ra khuyết điểm đó, rồi tìm kiếm mọi cách để sửa chữa khuyết điểm đó. Như thế là một Đảng tiến bộ, mạnh dạn, chắc chắn, chân chính". Chính vì vậy, Người yêu cầu các tổ chức "Đảng không che giấu những khuyết điểm của mình, không sợ phê bình. Đảng phải nhận khuyết điểm của mình mà tự sửa chữa, để tiến bộ, và để dạy bảo cán bộ và đảng viên"

Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: Trong sinh hoạt và hoạt động thực tiễn ai cũng có ưu, khuyết điểm, có cái hay, cái dở, cái tiên tiến và cái lạc hậu… ở mức độ khác nhau. Vì vậy, cần động viên, khuyến khích làm cho phần tốt phát huy nảy nở, còn những thói hư tật xấu không có đất sinh sôi mà mất dần đi. Muốn vậy, Bác yêu cầu "Mỗi cán bộ, mỗi đảng viên, mỗi ngày phải tự kiểm điểm, tự phê bình, tự sửa chữa như mỗi ngày phải rửa mặt".

Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, tự phê bình và phê bình phải xuất phát từ động cơ trong sáng là giúp đỡ lẫn nhau, vì sự tiến bộ của mỗi người và sự phát triển vững mạnh của tổ chức. Vì vậy, trong tự phê bình và phê bình phải chống tư tưởng hẹp hòi, ích kỉ, lợi dụng phê bình để hạ uy tín, đả kích lẫn nhau gây chia rẽ mất đoàn kết, làm tổn hại, suy yếu tổ chức Đảng. Để thực hiện đúng mục đích trong sáng của phê bình, Người căn dặn: "Phải có tình đồng chí thương yêu lẫn nhau". Phải luôn nhận rõ đối tượng của tự phê bình và phê bình là "phê bình việc làm, chứ không phải phê bình người”. Theo Bác, tự phê bình và phê bình không phải "vạch lá tìm sâu, bới lông, tìm vết" mà cốt lõi là để giúp nhau cùng tiến bộ, dùng lòng nhân ái mà giúp đỡ, lãnh đạo, giúp họ sửa chữa những chỗ sai lầm, khen ngợi họ khi có thành tích. Khi tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên có thiếu sót, khuyết điểm thì cần kiểm tra, giám sát ngay, làm được như vậy mới giữ được uy tín của tổ chức đảng, mới giữ được cán bộ, tránh tình trạng: "Nếu để sai lầm, khuyết điểm trở lên to tát rồi mới đem ra "chỉnh" một lần, thế là "đập" cán bộ. Cán bộ bị "đập", mất cả lòng tự tin

Trong tự phê bình và phê bình, Người yêu cầu phải thực hiện tốt việc nêu gương; phải lấy tự phê bình là chính, thực hiện phê bình mình trước, phê bình người khác sau; trong cấp ủy phải làm gương cho ngoài, cấp trên làm gương cho cấp dưới, cán bộ phê bình trước, chiến sỹ phê bình sau. Đó cũng là một trong những nội dung thiết thực để thực hành nguyên tắc tập trung dân chủ trong Đảng. Bác nhấn mạnh:  "Trong Đảng thực hành dân chủ rộng rãi, thường xuyên và nghiêm chỉnh tự phê bình và phê bình là cách tốt nhất để củng cố và phát triển sự đoàn kết và thống nhất của Đảng".

Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, tự phê bình và phê bình có quan hệ chặt chẽ, gắn bó không tách rời nhau. Người khẳng định: "Phê bình là nêu ưu điểm và vạch khuyết điểm của đồng chí mình. Tự phê bình là nêu ưu điểm và vạch khuyết điểm của mình. Tự phê bình và phê bình phải đi đôi với nhau" và "cốt để giúp nhau sửa chữa, giúp nhau tiến bộ… cốt để đoàn kết và thống nhất nội bộ".

Về phương pháp, hình thức tự phê bình và phê bình, theo Bác phải phê bình cho đúng, không nên phê bình ẩu, phê bình suông. Người chỉ rõ, tự phê bình nhất thiết phải thật thà. Cán bộ, đảng viên phải gương mẫu phê bình và tự phê bình, có như vậy dân chủ mới tốt, kỷ luật mới cao. Theo Người, "...phải biết cách phê bình sáng suốt, khôn khéo như chiếu tấm gương cho mọi người soi thấu những khuyết điểm của mình, để tự mình sửa chữa". "Luôn luôn dùng và khéo dùng cách phê bình và tự phê bình, thì khuyết điểm nhất định hết dần, ưu điểm nhất định thêm lên và Đảng ta nhất định thắng lợi". Phải biết kết hợp chặt chẽ cả phê bình từ trên xuống, từ dưới lên. Người chỉ rõ, phê bình từ trên xuống và phê bình từ dưới lên, trong lề lối làm việc phải dân chủ, cấp trên phải thường xuyên kiểm tra cấp dưới, cấp dưới phải phê bình cấp trên, nhân dân phải phê bình cán bộ, đảng viên. Phê bình phải có thái độ thành khẩn, tính chất xây dựng, phải tiến hành từ trên xuống và từ dưới lên, nhất là phê bình từ dưới lên. Theo Người: "Cấp trên phê bình chưa đủ. Đồng chí, đồng sự phê bình chưa đủ. Phải hoan nghênh quần chúng phê bình nữa, thì sự phê bình mới hoàn toàn". Khi "...phê bình mình cũng như phê bình người phải ráo riết, triệt để, thật thà, không nể nang, không thêm bớt. Phải vạch rõ cả ưu điểm và khuyết điểm" và "...phải dùng cách thức thật thà tự phê bình và phê bình, để tỏ rõ hết mọi khuyết điểm và tìm cách sửa chữa những khuyết điểm ấy". Theo Bác, phê bình phải đi đôi với tự phê bình và phê bình phải gắn liền với sửa chữa, với biểu dương khen thưởng. Nếu chỉ phê bình người khác mà không tự phê bình thì chẳng khác nào " thầy thuốc chỉ đi chữa bệnh người khác mà bệnh nặng trong mình thì quên chữa". 

Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là một chiến sĩ cách mạng, là anh hùng giải phóng dân tộc, mà còn là một Danh nhân văn hóa thế giới. Chính vì vậy, Người thấu hiểu tâm lý của đối tượng được phê bình, được kiểm tra, giám sát, và nếu vi phạm, sai lầm đến mức phải thi hành kỷ luật thì phải  bị thi hành kỷ luật. Người căn dặn và mong muốn "Những người bị phê bình thì phải vui lòng nhận xét để sửa đổi, không vì bị phê bình mà nản chí, hoặc oán ghét". Không được sợ phê bình vì "Sợ phê bình, tức là "quan liêu hóa", tức là  tự mãn, tự túc, tức là "mèo khen mèo dài đuôi" và "Sợ phê bình cũng như có bệnh mà giấu bệnh. Không dám uống thuốc. Để đến nỗi bệnh ngày càng nặng, không chết "cũng la lết quả dưa", mà phải phải thành khẩn tự phê bình vói chính mình, tự nhận khuyết điểm, vi phạm; không giấu giếm, khuyết điểm vi phạm của mình. Vì Người cho rằng: "Nếu không kiên quyết sữa chữa khuyết điểm của ta, thì cũng như giấu giếm tật bệnh trong mình, không dám uống thuốc, để bệnh ngày càng nặng thêm, nguy đến tính mệnh". 

Thực tiễn 95 năm xây dựng và trưởng thành của Đảng ta đã khẳng định tự phê bình và phê bình là quy luật tồn tại và phát triển của một đảng chân chính. Đặc biệt, trong công tác kiểm tra, giám sát, thi hành kỷ luật đảng, tự phê bình và phê bình là biện pháp hữu hiệu để phát hiện và sửa chữa những khuyết điểm, sai lầm, phát huy ưu điểm, giữ vững uy tín và vai trò lãnh đạo của Đảng với toàn xã hội. Tự phê bình và phê bình là một trong những phương pháp cơ bản cùng với các phương pháp khác bảo đảm việc tiến hành công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật đảng có chất lượng và hiệu quả.

Công tác kiểm tra, giám sát của Đảng là công tác lãnh đạo của Đảng, là công tác xây dựng Đảng, là sinh hoạt nội bộ Đảng. Do đó tiến hành công tác kiểm tra giám sát phải theo đúng nguyên tắc tổ chức và sinh hoạt đảng, đúng tính chất công tác đảng. Phải nắm vững và thực hiện đồng bộ, linh hoạt các phương pháp cơ bản của công tác kiểm tra, giám sát.

Một trong những phương pháp cơ bản của công tác kiểm tra giám sát trong đảng, đó chính là nguyên tắc phát huy tinh thần tự giác của tổ chức đảng và đảng viên. Thực hiện phương pháp này, chúng ta may mắn được kế thừa di sản quý báu của Hồ Chí Minh về nêu cao vũ khí tự phê bình và phê bình trong công tác xây dựng Đảng. Người coi đây là nguyên tắc, quy luật phát triển của Đảng ta, là một trong những phương pháp cơ bản của công tác kiểm tra, giám sát của Đảng, nhất là trong điều kiện Đảng cầm quyền, càng phải hết sức coi trọng và phát huy vũ khí sắc bén tự phê bình và phê bình. 

Hội nghị lần thứ 4 Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XII đã khẳng định: “Dưới sự lãnh đạo đúng đắn, sáng suốt của Đảng, nhân dân ta đã giành được hết thắng lợi này đến thắng lợi khác, lập nên những kỳ tích trong thế kỷ XX. Trong thời kỳ đổi mới, Đảng đã lãnh đạo đất nước vượt qua khó khăn, thách thức và đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử. Đó là kết quả sự nỗ lực phấn đấu không ngừng của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân, trong đó có sự hy sinh quên mình và đóng góp quan trọng của đội ngũ cán bộ, đảng viên... Chúng ta có quyền tự hào về bản chất tốt đẹp, truyền thống anh hùng và lịch sử vẻ vang của Đảng ta - Đảng của Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại, đại biểu của dân tộc Việt Nam anh hùng”. Đó còn là kết quả của  “Quá trình tự phê bình và phê bình đã góp phần đấu tranh với những suy nghĩ và hành vi sai trái nhằm cảnh tỉnh, cảnh báo, răn đe, từng bước ngăn chặn, đẩy lùi tham nhũng, tiêu cực” (Nghị quyết trung ương 4 khóa XII). 

Dương Quốc Huy

Cơ quan UBKT Thành ủy Hải Phòng